Hypotaenidia tertia (Mayr, 1949) – Bougainville Rail

Synonimy: Gallirallus woodfordi tertius (Mayr, 1949)

Taksonomia: Podgromada/ Klad: Neornithes; rząd: żurawiowe – Gruiformes, rodzina: chruściele – Rallidae

Bywał umieszczany w wielu różnych rodzajach, początkowo w Rallina lub Rallus, a później w Nesoclopeus i Gallirallus. Bywa traktowany jako podgatunek w. smolistego H. woodfordi. Najbliżej spokrewniony z w. czarnym H. immaculata, smolistym H. woodfordi i wymarłym w.  brązowogrzbietym H. poeciloptera.

Podgatunki: brak

Wymiary: dł. 30 cm; dł. skrzydła (5)♂ 14,3 – 15,7, (1) ♀ 15,1 cm; ogon (4)♂ 6,8 -7, 1 cm, (1)♀ 7,0 cm; dziób (5) ♂3,6-3,9 cm; tarsus (5) – ♂ 5,4-5,7 cm, (1) ♀ 5,4 cm, dziób (5) ♂3,6 – 3,8 cm; masa ciała nie znana, ale należy przypuszczać, że jest nieco mniejsza niż u w. czarnego (410–670 g).

Morfologia: Duży, nielotny i bardzo ciemny wodnik z długim, mocnym dziobem; najmniejszy z 3 „czarnych” wodników, z Wysp Salomona wodników; Głowa czarna; wierzch ciała ciemnobrązowy z białymi plamami na lotkach pierwszorzędowych, spód łupkowo-czarny z białym pręgowaniem na brzuchu; tęczówka czerwona, dziób kremowo-zielonkawożółty, nogi ciemnoszare. Znacznie ciemniejszy niż wodnik brązowogrzbiety H. poeciloptera i bez rdzawo-brązowego pręgowania na lotkach. Od wodnika smolistego H. wodfordi różni się żółtawym dziobem, czarną głową oraz mniejszą ilością białych plam na brzegach skrzydeł oraz białych pręg na bokach; od wodnika czarnego H. immaculata różni się żółtawym dziobem, ciemnoszarymi nogami oraz obecnością białych plam na krawędziach skrzydeł oraz białych pręg na bokach. Brak dymorfizmu płciowego. Immaturalny podobny do dorosłego. Upierzenie juwenalne nie jest znane.

Behawior: często gromadziły się na lokalnych drogach, spłoszone miały biec w kierunku człowieka, wskakując niespodziewanie w gąszcz w dogodnym miejscu; dość wysoko skacze.

Habitat: skupiska wysokich (do wys. 2 m) traw i krzewów w regionie Arawa (na wsch. wybrzeżu); prawdopodobnie również inne siedliska np. las bagienny.

Areał: Wyspa Bougainville’a (Wyspy Salomona)

Wędrówki: Najprawdopodobniej osiadły

Zimowiska: W obrębie areału lęgowego

Stwierdzenia poza zasięgiem: brak

Liczebność: Uważany za bliski zagrożenia wyginięciem (NT). Do niedawna znany jedynie z 9 pozyskanych okazów: samca i samicy w 1904, 4 samców, w tym jednego immaturalnego w 1908, jednego samca pozyskanego w latach 1929-30 (podczas wyprawy The Whitney South Sea Expedition) oraz 2 osobników pozyskanych przez misjonarza ojca Ponceleta w 1935. Następnie przez 60 lat uważany za prawdopodobnie wymarłego (nie zaobserwowany ani razu pomimo, że wyspę odwiedziło kilku znanych ornitologów np. J. Diamond w 1975, R. Schodde w 1977, D. Hadden 1976-80). W 1999 okazało się, że nie tylko istnieje ale jest nawet lokalnie pospolity na wschodnich nizinach wyspy Liczebność populacji szacuje się obecnie na 2500–9999 osobników dojrzałych a trend liczebności populacji jest obecnie spadkowy; uważa się, że wcześniejszy gwałtowny wzrost liczebności był spowodowany wojną domową, zwłaszcza podczas powstania secesyjnego w latach 1989–1997, kiedy wyspa została odizolowana a zaniedbane przybrzeżne plantacje stały się odpowiednimi siedliskami. Jednak od tamtej pory wydaje się prawie pewne, że wzrost liczby ludności na wcześniej wyludnionych terenach oraz wynikająca z niego degradacja i zniszczenie siedlisk doprowadziły do ​​spadku liczebność. Gatunek zagrożony polowaniami oraz bardzo podatny na drapieżnictwo wprowadzonych kotów i psów. Niezbędne są badania w celu określenia wymagań siedliskowych oraz liczebności, szczególnie w głębi lądu i wzdłuż zachodniego wybrzeża wyspy.

Zasięg czasowy: plejstocen – dziś

Szczątki kopalne: 2 trzonki kości udowej (UF 63000 i 63002), 4 trzonki k. piszczelowo-stępowej (UF 63001 i  63003–63005) oraz trzonek k. stępowo-śródstopowej (UF 62999) znaleziono w jaskini Kilu, na pobliskiej wyspie Buka i przypisano do H. cf. tertius; datuje się je na późny plejstocen (129000 -11700 lat temu). Ponadto współczesne okazy pozyskane w latach 1904 – 1999, w tym typ: AMNH 545540.

Polska: nie występuje.

Głos: Seria „kik-kik”; także pojedyncze „ki” i gwałtowne piski.

Okres lęgowy: Eksploatowane gniazda znaleziono w II i VIII natomiast Ad z bardzo młodymi P obserwowane były w II, III, VI, VIII i IX (co wskazuje na możliwość gniazdowania o każdej porze roku).

Gniazdo: na ziemi, ukryte w wysokiej trawie lub innej roślinności.

Jaja: 2, kremowo- płowożółte, plamy czerwonawo-brązowe (podobnymi do koloru zaschniętej krwi) i w różnych odcieniach szarości. Wymiary: (4) 44,5 – 47,2 × 32,5 – 33,9 mm.

Inkubacja: brak informacji

Opieka nad potomstwem: Ad z bardzo młodymi P obserwowane były w II, III, VI, VIII i IX.

Pożywienie: prawdopodobnie głównie mięczaki, robaki, owady oraz małe płazy i gady z domieszką części roślin. W rejonie Arawy obserwowane często podczas brodzenia w rzece Bovo, często zanurzone do brzucha; czasami wyciągające zdobycz spomiędzy kamieni i skał. Żerowały wspólnie z  modrzykiem zwyczajnym (Porphyrio porphyrio) i kaczką pacyficzną (Anas superciliosa)

Bibliografia:

BirdLife International. 2019. Hypotaenidia tertia (amended version of 2016 assessment). The IUCN Red List of Threatened Species 2019: e.T22727459A155443052.

Hadden, D. 2002. Woodford’s rail (Nesoclopeus woodfordi) on Bougainville Island, Papua New Guinea. Notornis 49(2): 115–121.

Kirchman, J.J. i Steadman, D.W. 2006. Rails (Rallidae: Gallirallus) from prehistoric archaeological sites in Western Oceania. Zootaxa 1316: 1–31.

Mayr, E. 1949. Notes on the birds of northern Melanesia, 2. American Museum Novitates 1417.

Steadman, D.W. 2006. Extinction and Biogeography in Tropical Pacific Birds. University of Chicago Press.

Taylor, B.; del Hoyo, J.; Christie, D. A. i Collar, N. 2020. Woodford’s Rail (Gallirallus woodfordi), wersja 1.0. w: Birds of the World (red: Billerman, S. M. ; Keeney, B. K. ; Rodewald, P. G. i Schulenberg, T. S.). Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA.

Sugerowana cytacja: Gryz, P. 2020. Wodnik czarniawy – Hypotaenidia tertia (Mayr, 1949) – Bougainville Rail. Ornitofrenia – Systematyka i ewolucja ptaków. http://ornitofrenia.pl/wodnik-czarniawy/