Aphanapteryx bonasia (Sélys‐Longchamps, 1848) – Mauritius Red Rail

Synonimy: Apterornis bonasia Sélys-Longchamps, 1848; Didus herbertii Schlegel, 1854a; Didus broeckei Schlegel, 1854a; Didus brouckei Schlegel, 1854b; Aphanapteryx imperialis Frauenfeld, 1868a; Aphanapteryx broeckii Milne-Edwards, 1869a; Didus broeckii Milne-Edwards, 1869a; Pezophaps broeckei Schlegel, 1873; Pezophaps herbertii Schlegel, 1873; Aphanapteryx herberti Pelzeln, 1876; Kuina mundyi Hachisuka, 1937; Pezocrex herberti Hachisuka, 1953;

Taksonomia: Podgromada/ Klad: Neornithes; rząd: żurawiowe – Gruiformes, rodzina: chruściele – Rallidae

Podgatunki: brak

Wymiary: dł. 35 – 40 cm; masa ciała ♂ ok. 1,3 kg , ♀ ok. 1 kg.

Wymiary kości (cm): cra (2) 3,8 – 4,87; ros (3) 7,48 – 8,6;  mnd (3) 10,57 – 12,2; cor (8) – 3,34 – 3,89; ste (1) 5,95 ; hum (12) 5,62 – 6,65; rad (2) 3,92 – 4,0; uln (4) 4,36 – 4,7; cmc (2) 3,01 – 3,02;  pel (3) 5,96 – 7,53 cm; fem (7) 6,96 – 7,63; tib (31) 10,02 – 12,3; fib (1) 7,25; tmt (20) 6,73 – 8,34.

Morfologia: duży, nielotny chruściel z niezwykle mocnymi nogami oraz zredukowanymi skrzydłami i ogonem. Dziób był długi, zakrzywiony; upierzenie włosowate, matowo brązowawo-czerwone, z wydłużonymi piórami na karku. Znaczne różnice w wielkości tłumaczy się dymorfizmem płciowym, przy czym samiec większy niż samica; ekstremalne różnice w długości dzioba. Czaszka cra duża (największa z maskareńskich chruścieli), ściśnięta dogrzbietowo-dobrzusznie; w rzucie dogrzbietowym k. czołowa, trójkątna i głęboko wydrążona. Dziób ros długi i wąski, zakończony ostrym punktem, prawie 47% dłuższy niż długość czaszki; w widoku dogrzbietowym szeroka kość nosowa nas zachodząca na otwory nosowe; w widoku bocznym otwór nosowy sięgający 50% długości dzioba; długość spojenia żuchwy mnd – ok. 79% długości czaszki. Szczęka i żuchwa z licznymi otworami biegnącymi od otworu nosowego prawie do końca kości przedszczękowej pre; mają przeważnie owalny kształt, różną głębokość i nachylenie. Podobne otwory występują u innych ptaków sondujących glebę dziobem, np. kiwi (Apterygidae), ibisów (Threskiornithidae) i bekasowatych (Scolopacidae). U ch. rdzawego mechanoreceptory nie są skoncentrowane na samym końcu dzioba (jak u ww. grup) ale wzdłuż dzioba jak np. u wodnika bekasowatego Capellirallus karamu z głównymi punktami na krzywiźnie dzioba w miejscu przedniego końca otworu nosowego; dzięki takiej budowie koniec dzioba jest niezwykle mocny i jednocześnie bardzo wrażliwy, będąc użytecznym narzędziem podczas sondowania w glebie, (podobnie jak u  w. bekasowatego) a jednocześnie umożliwiającym przebijanie muszli ślimaków. Kręgów 20 oraz dodatkowo 5 ogonowych i pygostyl (20 + 5 + 1); mostek ste w rzucie bocznym szeroki, k. krucza cra dość krótka z szerokim trzonkiem. Grzebień mostka carina sterni znacznie zredukowany (bardziej niż u wszystkich innych maskareńskich chruścieli). K. ramienna hum bardzo zredukowana z trzonem mocno zakrzywionym dogrzbietowo-dobrzusznie; k. łokciowa uln krótka i silnie wysklepiona w proksymalnej cz. (dogrzbietowo-dobrzusznie); niewyraźny wyrostek łokciowy olecranon. Miednica pel wyjątkowo szeroka i mocna. K. udowa fem wyjątkowo masywna; w widoku doczaszkowym trzon zakrzywiony do środka i skierowany doogonowo na bliższym końcu. K. pisz-stęp. tib duża i mocna, zwłaszcza na dystalnych i proksymalnych końcach; k. strzałkowa fib krótka i masywna; k. stęp-śródst. tmt duża i masywna.

Behawior: wg. relacji był to gatunek mało płochliwy i wręcz ciekawski, nie wykazujący strachu przed człowiekiem i in. zwierzętami. Agresywnie reagował na machanie kawałkiem materiału.

Habitat: różne środowiska na wyspie.

Areał: Mauritius, Maskareny.

Wędrówki: osiadły

Zimowiska: W obrębie areału lęgowego

Stwierdzenia poza zasięgiem: brak

Liczebność: wymarły pod koniec XVII w; szczątki subfosylne potwierdzają, że był to liczny gatunek w siedliskach górskich, nizinnych i przybrzeżnych. Dość liczny jeszcze we wczesnych lat 80-tych XVII wieku; późniejszy gwałtowny spadek liczebności zbiega się w czasie z pojawieniem się zdziczałych kotów, które najprawdopodobniej odpowiadają za wyginięcie ch. rdzawego.

Zasięg czasowy: plejstocen – koniec XVII w.

Szczątki kopalne: duża ilość szczątków subfosylnych obejmujących wszystkie elementy szkieletu (MI, CMNZ, UMZC, MNHN MAD, NHMUK, FLMR, BMB). Holotyp nie wyznaczony (de Sélys-Longchamps sporządził opis gatunku jako Apterornis solitarius w oparciu o relacje dotyczącą trzech ptaków wymienionych w Strickland i Melville 1848). Większość okazów pochodzi z bagien Mare aux Songes; wiele numerowano zbiorczo, więc istnieją zduplikowane numery dla niektórych. Najlepiej zachowanym okazem jest prawie kompletny szkielet MI 923, zebrany przez Etienne’a Thirioux w 1899 roku w Vallée des Prêtres (pasmo Moka, środkowo-zachodni Mauritius) i zawierający dotychczas nieopisane elementy szkieletowe.

Polska: nie występował

Głos: brak danych

Okres lęgowy: nie znany

Gniazdo: Nie zostało odnalezione; prawdopodobnie gnieździł się w zalesionych dolinach lub na skalistych wzgórzach w głębi wyspy a gniazdo zapewne ukryte w roślinności naziemnej.

Jaja: brak danych

Inkubacja: brak informacji

Opieka nad potomstwem: brak danych

Pożywienie: bezkręgowce wydobywane z gleby poprzez sondowanie dziobem oraz ze ściółki, butwiejącego drewna i opadłych liści poprzez rozgarnianie ich stopami i dziobem. Ponadto ślimaki połykane w całości bądź wydobywane przez otwór zrobiony w muszli dziobem; muszle niektórych wymarłych ślimaków lądowych z Mauritiusa, (np. Tropidophora carinata (Born, 1780)) mają dziury w skorupach, wskazujące na drapieżnictwo ptaków. Prawdopodobnie zjadał również wymarłe i endemiczne węże z rodziny ślepuchowatych (Typhlops cariei Hoffstetter, 1946), żyjące w opadłych liściach. Ponadto sezonowo żerował w koloniach lęgowych ptaków morskich i żółwi (podobnie jak chruścielowiec rodrogueski Erythromachus leguati) pożerając jaja i młode.

Bibliografia:

Hume, J.P.  2019. Systematics, morphology and ecology of rails (Aves: Rallidae) of the Mascarene Islands, with one new species. Zootaxa 4626 (1): 001–107.

Sugerowana cytacja: Gryz, P. 2020. Chruścielowiec rdzawy – Aphanapteryx bonasia (Sélys‐Longchamps, 1848) – Mauritian Red Rail. Ornitofrenia – Systematyka i ewolucja ptaków. http://ornitofrenia.pl/%e2%80%a0-chruscielowiec-rdzawy/