Cyanolimnas cerverai Barbour et Peters, 1927 – Zapata Rail

Synonimy: „Rallus sumiderensis” Fischer et Stephan, 1971; zapata, wodnik kubański

Taksonomia: Podgromada/ Klad: Neornithes; rząd: żurawiowe – Gruiformes, rodzina: chruściele – Rallidae

Podgatunki: brak

Wymiary: dł. 29 cm; dł. skrzydła ♂ 10,96 cm, ♀ 9,58–10,31 cm; ogon ♂4,33 cm, ♀ 3,66-4,29 cm; skamieniałości wskazują, że ptaki z Isla de la Juventud były mniejsze.

Wymiary kości: cor (4) – 1,77 – 1,96 cm; hum (44) 3,24 – 3,81 cm; uln (16) 2,28-2,96 cm; cmc (3) 1,75-1,82 cm;  fem (18) 4,15 – 5,06 cm; tmt (64) 3,2 – 4,67 cm.

Morfologia: Nielotny lub prawie nielotny, ciemny chruściel z bardzo krótkimi, zaokrąglonymi skrzydłami, bardzo krótkim ogonem i stosunkowo krótkimi nogami, palcami i dziobem. Upierzenie pośrednie pomiędzy derkaczykiem kolumbijskim Neocrex columbiana a większym wodniczakiem ołowiowym Pardirallus sanguinolentus – spód ciała popielatoniebieski z niewyraźnym pręgowaniem na dolnej części brzucha, wierzch oliwkowo-brązowy, pokrywy podogonowe białe. Tęczówka czerwona, dziób żółty z czerwoną nasadą, nogi pomarańczowo-czerwone. Brak dymorfizmu płciowego. Osobniki immaturalne nieopisane. Młode samice (prawdopodobnie i samce) bledsze, bez czerwonej barwy na dziobie oraz z oliwkowymi nogami. Pisklęta czarnobrązowe.

Zachowanie: prawdopodobnie podobne do innych chruściele; wg. relacji gatunek b. trudny do zaobserwowania, ponieważ porusza się w gęstwinie ale podobno nie jest szczególnie płochliwy. W zaniepokojeniu może przebiec krótki dystans, a następnie zatrzymać się z podniesionym ogonem i widocznymi białymi pokrywami podogonowymi. Możliwe, że potrafi wzbić się na krótko w powietrze.

Habitat: zalane obszary trawiaste zdominowane i gęste bagna zdominowane przez kłoć jamajską Cladium jamaicensis  i porośnięte krzewami oraz niskimi drzewami (o wys. 1,5 – 2 m) takimi jak woskownica amerykańska Myrica cerifera, wierzba Salix longipes, pałka wąskolistna Typha angustifolia i Chrysobalanus icaco, często w pobliżu podwyższenia terenu.

Areał: bagno Zapata w środkowo-zachodniej cz. Kuby, szczątki kopalne znane z prowincji Hawana, Pinar del Río, Sancti Spíritus a także z Isla de la Juventud.

Wędrówki: osiadły ale możliwa dyspersja w porze deszczowej, powracając na stale zalane obszary w porze suchej.

Zimowiska: W obrębie areału lęgowego

Stwierdzenia poza zasięgiem: nie odnotowano

Liczebność: prawdopodobnie wymarły choć wciąż uznawany za krytycznie zagrożonego (CR), liczebność szacowana na 50 – 249 osobników. Znany tylko z 4 lokalizacji. Cztery osobniki pozyskano w rejonie Santo Tomás w III-IV. 1927 r. a gatunek można było jeszcze łatwo zaobserwować w I. 1931 r.. Dodatkowe okazy pozyskano do 1934 r. lecz później nie odnotowano stwierdzeń aż do lat 70. XX wieku, kiedy ptaki zostały zaobserwowane i sfotografowane w drugim stanowisku – Laguna del Tesoro (ok. 65 km od pierwszego). W 1998 stwierdzony w dwóch kolejnych lokalizacjach: Peralta i Hato de Jicarita. Później odnotowano niewiele stwierdzeń (ostatnie z XI.2014 r. i żadne nie udokumentowane); zagrożony przez wypalanie siedlisk w porze suchej a także przez wprowadzone mangust, szczurów i przede wszystkim przez wprowadzoną w 2000 tawadę Clarias gariepinus , która może pożerać pisklęta i młode młode osobniki (istnieją dowody dramatycznego spadku wszystkich gatunków chruścieli na Bagnie Zapata od czasu wprowadzenie tego gatunku). Objęty ścisłą ochroną.

Zasięg czasowy: plejstocen – dziś

Szczątki kopalne: holocen i plejstocen; jaskinia Civa de Pío Domingo w Sumidero (prowincja Pinar del Río), jaskinia Calabazar (prowincja La Habana) i Sierra de Caballos (płn. cz. Isla de la Juventud).

Polska: nie występuje

Głos: alarmowy przypomina głos bekaśnicy Aramus guarauna . Większość znanych głosów przypisanych do tego gatunku okazało się należeć do wodniczaka pstrego Pardirallus maculatus, zamieszkującego te same tereny.

Okres lęgowy: najprawdopodobniej IX-I

Gniazdo: jedno gniazdo przypisane do tego gatunku znaleziono na początku IX (1982 r.), ok. 60 cm nad poziomem wody w kępie kłoci jamajskiej Cladium jamaicensis.

Jaja: 3, jednolicie białe

Inkubacja: brak danych

Opieka nad potomstwem: osobniki juwenalne obserwowano w XI i I.

Pożywienie: nie jest znane, ale prawdopodobnie podobne do innych chruścieli.

Bibliografia:

Barbour, T. i Peters, J.L. 1927. Two more remarkable new birds from Cuba. Proceedings of the New England Zoölogical Club 9: 95–97.

BirdLife International. 2016. Cyanolimnas cerverai (errata version published in 2018). The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T22692737A125415972.

Bond, J. 1984. Twenty-fifth Supplement to the Checklist of Birds of the West Indies (1956). Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Philadelphia, Pennsylvania.

Fischer, K. i Stephan, B. 1971. Weitere Vogelreste aus dem Pleistozän der Pio Domingo-Höhle in Kuba. Wissenschaftliche Zeitschrift der Humboldt-Universtät zu Berlin 20: 541–592.

Kirkconnell, A. 2012. Zapata Rail (Cyanolimnas cerverai). W: Libro Rojo de los Vertebrados de Cuba (red. González Alonso, H.; Rodríguez Schettino, L.; Rodríguez, A.; Mancina, C. A i Ramos García, I.). Editorial Academia, La Habana, pp. 220-222.

Kirkconnell, A.; González, O.; Alfaro, E. i Cotayo, L. 1999. Nuevas localidades para la Gallinuela de Santo Tomás Cyanolimnus cerverai y la Ferminia Ferminia cerverai, en la Ciénaga de Zapata. Cotinga 12: 57–60.

Olson, S.L. 1974. A new species of Nesotrochis from Hispaniola, with notes on other fossil rails from the West Indies (Aves: Rallidae). Proceedings of the Biological Society of Washington 87: 439–450.

Taylor B., Kirwan, G. M. i Sharpe, C.J. 2020. Zapata Rail (Cyanolimnas cerverai), wersja 1.0. W: Birds of the World (red. del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J.; Christie, D. A. i de Juana, E.). Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA.

Sugerowana cytacja: Gryz P. 2020. Modroderkaczyk – Cyanolimnas cerverai Barbour et Peters, 1927 – Zapata Rail. Ornitofrenia – Systematyka i ewolucja ptaków. http://ornitofrenia.pl/modroderkaczyk/