Hypotaenidia dieffenbachii (Gray, 1843) – Dieffenbach’s Rail
Synonimy: Rallus Dieffenbachii G. R. Gray, 1843; Ocydromus dieffenbachii (G. R. Gray, 1843); Cabalus dieffenbachii (G. R. Gray, 1843); Gallirallus dieffenbachii (G. R. Gray, 1843); Nesolimnas dieffenbachii (G. R. Gray, 1843)
Taksonomia: Podgromada/ Klad: Neornithes; rząd: żurawiowe – Gruiformes, rodzina: chruściele – Rallidae
Wg. badań DNA (m.in. Trewick, 1997b) był blisko spokrewniony z sympatrycznym wodnikiem brązowym Cabalus modestus a oba gatunki wyewoluowały ze wspólnego przodka.
Podgatunki: brak
Wymiary: dł. 30-36 cm, dł. skrzydła 12 -13 cm, ogon 6,91 cm, dziób 3,52 cm, masa ciała 300-400 g.
Wymiary kości: cra (34) 3,79 – 4,45; ros (1) 4,05; car (20) 6,5-9,4; ste (20) 2,91 – 4,34; hum (38) 4,13 – 4,68; cmc (29) 1,70-2,30; pel (1) 5,36; fem (44) 4,94 – 5,96; tib (41) – 4,19 – 5,03; tmt (41) 4,13 – 4,78.
Morfologia: Nielotny, średniej wielkości chruściel z zakrzywionym dziobem, krótkimi skrzydłami i charakterystycznym „tygrysim” upierzeniu z żółtawo-rudawym i czarnobrązowym pręgowaniem. Brew długa, szara a przód głowy, korona i kark rudobrązowe; rudawy pasek oczny rozciąga się na kantarek i powyżej oka aż do górnej cz. pokryw usznych. Dolna część pokryw usznych, podbródek i gardło szare. Wierzch ciała żółtawy z rudobrązowym i czarniawym prążkowaniem; pierś żółtawo-ruda z czarnym prążkowaniem. Brzuch czarny z wąskim białym pręgowaniem; pokrywy podogonowe czarne z szerokim, ciemno – czerwonobrązowym pręgowaniem. Pokrywy skrzydłowe, skrzydełko, lotki pierwszorzędowe i wewnętrzne drugorzędowe z szerokim jasnorudym i rudobrązowym pręgowaniem; zewnętrzne lotki drugorzędowe podobne ale z ciemniejszym, czerwonobrązowym prążkowaniem. Krótkie skrzydła zaokrąglone z najdłuższymi lotkami P6-P7, P8 i P9 krótszymi i P10 bardzo krótkimi. Pokrywy podskrzydłowe czarne z białym i rudym strychowaniem. Ogon ciemno-rudobrązowy. Dziób jasnobrązowy, ciemniejszy na końcu, nogi jasnobrązowe, tęczówka czerwonobrązowa. Od wodnika białobrewego Hypotaenidia philippenisis różnił się znacznie mocniejszą obręczą biodrową, stosunkowo mniejszymi skrzydłami, zagiętym dziobem, krótszą i grubszą k. stęp.-śródst. tmt oraz szczegółami upierzenia.
Behawior: wg. sprzecznych relacji był gatunkiem płochliwym lub niepłochliwym, wykazującym bądź nie wykazującym lęku przed człowiekiem.
Habitat: lasy i wybrzeże
Areał: Wyspy Chatham: przynajmniej Chatham, Pitt i Mangere.
Wędrówki: osiadły
Zimowiska: W obrębie areału lęgowego
Stwierdzenia poza zasięgiem: nie odnotowano
Liczebność: wymarły między 1840-72; przyczyną wymarcia były polowania i wprowadzenie psów oraz kotów na wyspy; wg. relacji tubylców dawniej był pospolity. Znany tylko z holotypu NHM 1842.9.29.12., pozyskanego w 1840 przez E. Dieffenbacha (podobno w Muzeum w Bremie znajduje się drugi okaz) oraz ze szczątków subfosylnych.
Zasięg czasowy: ?późny plejstocen – holocen (1840-72).
Szczątki kopalne: Mengere: 79 reprezentujących przynajmniej 14 osobników (1 k. przedszczękowa prem , 2 łopatki sca, 3 k. krucze cor, 8 k. ramiennych hum, 3 k. łokciowe uln, 2 k. nadg-śródr. cpm, 3 miednice pel, 25 k. udowych fem, 20 k. piszcz-stęp. tib i 12 k. stęp-śródst. tmt); Chatham (jaskinia Te Ana a Moe -NMNZ, BMNH) cn. 288 reprezentujących cn. 44 osobniki (cn. 22 k. przedszczękowe prem, 33 czaszki cra, 20 mostków ste, 38 k. ramiennych hum, 29 k. nadg-śródr. cpm, 44 k. udowe fem, 41 k. piszcz-stęp. tib i 41 k. stęp-śródst. tmt); holocen.
Polska: nie występował
Głos: krótki, piskliwy
Okres lęgowy: brak danych
Gniazdo: nieznane
Jaja: nakrapiane, wielkości małego lub średniego jaja kurzego.
Inkubacja: brak danych.
Opieka nad potomstwem: brak danych.
Pożywienie: prawdopodobnie zbliżone do innych wodników podobnej wielkości.
Bibliografia:
Anders, C.W. 1896. On the extinct birds of Chatham Islands. Part II. The Osteology of Paleolimnas chatambensis and Nesolimnas (gen. nov.), diefenbachii. Novitates Zoologicae 3: 266–271.
Dieffenbach, E. 1841. An account of the Chatham Islands. Journal of the Royal Geographical Society of London 11: 195-215.
Marchant, S. & Higgins, P.J. (red.) 1993. Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds. Volume 2, Raptors to lapwings. Melbourne, Oxford University Press. Str. 528.
Olson, S. L. 1975. A review of the extinct rails of the New Zealand region (Aves: Rallidae). National Museum of New Zealand Records 1 (3):63–79.
Southey, I. 2013. Dieffenbach’s rail. In Miskelly, C.M. (ed.) New Zealand Birds Online. www.nzbirdsonline.org.nz
Tennyson, A. J. D. i Millener, P. R. 1994. Bird extinctions and fossil bones from Mangere Island, Chatham Islands. Notornis 41: 165-78.
Trewick, S.A. 1997a. Flightlessness and phylogeny amongst endemic rails (Aves: Rallidae) of the New Zealand region. Philosophical Transactions of the Royal Society of London Series B 352 (1352): 429–446.
Trewick, S.A. 1997b. Sympatric flightless rails Gallirallus dieffenbachii and G. modestus on the Chatham Islands, New Zealand: morphometrics and alternative evolutionary scenarios. Journal of the Royal Society of New Zealand 27: 451-464.
Watola, G. 2009. The Discovery of New Zealand’s Birds. Wyd.2. Arun Books, Orewa, New Zealand. Str. 113-114.
Worthy, T,H. i Holdaway, R.N. 2002. The lost world of the moa: Prehistoric life of New Zealand. Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis. Str. 380-383.
Sugerowana cytacja: Gryz, P. 2020. Wodnik chathamski – Hypotaenidia dieffenbachii (G.R. Gray, 1843) – Dieffenbach’s Rail. Ornitofrenia – Systematyka i ewolucja ptaków. http://ornitofrenia.pl/wodnik-chathamski/